بازار بورس اوراق بهادار و بازار ارز همواره به عنوان بخش‌های حساس بازار مالی مورد توجه ویژه سیاست‌گذاران مالی و اقتصادی بوده‌اند. نرخ ارز در تمام بورس‌های دنیا از متغیرهای مهم و تاثیرگذار بر شاخص قیمت سهام است. در واقع نرخ ارز، قیمت نسبی پول خارجی به پول داخلی است که به‌عنوان یکی از عوامل کلان اقتصادی، همواره مورد توجه بوده است. به عبارتی این نرخ بیانگر شرایط کلی اقتصادی کشور بوده و عاملی مهم برای مقایسه اقتصاد داخلی با اقتصاد سایر ملت‌ها است. 

بازار سهام ایران رابطه تنگاتنگی با قیمت محصولات جهانی دارد و از آنجایی که محصولات جهانی با ارز معامله و ارزش‌گذاری می‌شوند، تغییرات ارزش ارز بر قیمت کالاها و محصولات اثرگذار است. پس می‌توان گفت که شاخص ارز و بورس در ایران همبستگی نزدیکی با یکدیگر دارند. با توجه به صادراتی و وارداتی بودن بیشتر شرکت‌های فعال در بازار سهام و میزان وابستگی آنها به نرخ ارز، نوسانات ارز می‌تواند تاثیرات متفاوتی بر منابع پذیرفته شده در بورس و شرکت‌ها داشته باشد. این نوسانات میتواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم ارزش سهام شرکت‌های بورسی را تحت تاثیر قرار دهد. که در ادامه به بررسی آنها میپردازیم.

تاثیرات مستقیم نوسانات نرخ ارز

تاثیر مستقیم شامل آن دسته از شرکت‌های پذیرفته شـده در بورس اوراق بهادار تهران می‌شود که صادراتی هستند و با نرخ‌های جهانی قیمت‌گذاری می‌شوند (همانند صنایع پالایشگاهی، پتروشیمی، فلزی، معدنی و …) این شرکت‌ها با افزایش قیمت دلار محصولات تولیدی خود را با قیمت بالاتری به فروش می‌رسانند و سودآوری بیشتری نصیب شرکت‌های صادرکننده خواهد شد. در نتیجه معمولا به دنبال افزایش نرخ ارز، ارزش سهام این شرکت‌ها نیز بیشتر خواهد شد.

در حال حاضر، این موضوع درخصوص نیمی از شرکت‌های فعال در بورس صادق است.

همچنین سایر شرکت‌ها نیز ممکن است از بابت افزایش نرخ‌های احتمالی پس از رشد دلار تعدیلات مثبت خوبی داشته باشند. اگر روند افزایشی در نرخ ارز باعث افزایش در قیمت سهام شود نسبت E/P شرکت‌ها تغییر پیدا می‌کند و به دنبال آن ارزش سهام این شرکت‌ها رشد خواهد کرد. از آنجایی که افزایش نرخ ارز باعث افزایش قدرت صادرات شرکت‌ها خواهد شد، شرکت‌هایی که درآمد حاصل از فروش محصولات صادراتی خود را بر مبنای برابری نرخ ارز (دلار، یورو) با ریال در بازار آزاد، شناسایی و وصول می‌کنند از این بابت با تعدیل مثبت درآمد روبه‌رو می‌شوند بنابراین قیمت سهام آنها به دلیل افزایش تقاضا جهت خرید سهام افزایش می‌یابد.

اما در مقابل سهام شرکت‌هایی که مواد اولیه، تکنولوژی و تجهیزات تولیدی آنها از خارج کشور تامین می‌شود مانند برخی خودرویی‌ها، صنایع دارویی و غذایی و نیز حمل‌و‌نقلی‌ها و … از افزایش قیمت ارز معمولا تاثیر منفی می‌پذیرند، چرا که قیمت و هزینه تمام شده محصولات در این حوزه افزایش می‌یابد و به دلیل کاهش قدرت خرید روند سودسازی در این شرکت‌ها با کاهش روبه رو خواهد شد.

به عبارتی دیگر در صورتی که یک بنگاه اقتصادی از تقاضاکنندگان ارز باشد، تغییرات نرخ ارز می‌تواند برنامه‌های تولیدی این شرکت‌ها را دچار تغییرات کرده و بهای تمام شده محصولات تولیدی این دسته از بنگاه‌ها را افزایش یا کاهش دهد که طبیعتا به دنبال آن ارزش سهام این شرکت‌ها نیز دچار نوساناتی خواهد شد. برای مثال خودروسازی سایپا، با نماد معاملاتی خساپا فرض گرفته می‌شود. اگر این شرکت ورقه‌های فولادی مورد نیاز برای ساخت بدنه خودروهای خود را با بالا رفتن قیمت جهانی فولاد و افزایش قیمت دلار داخلی، ۳۰% بالاتر از قیمت پیش‌بینی شده در صورت‌های مالی خود تامین کند، سود قطعی انتهای سال آنها مستعد تعدیل منفی است و ارزش سهم این شرکت در بورس کاهش می‌یابد. پس به طور کلی چون افزایش قیمت مواد اولیه مصرفی وارداتی، افزایش بهای تمام شده کالاهای تولیدی را به‌دنبال دارد باعث افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مصرف کننده خواهد شد.

تاثیر غیر‌مستقیم نوسانات نرخ ارز

بیش از نیمی از شرکت‌های حاضر در بازار سرمایه ایران به نوعی به صورت مستقیم با اقتصاد بین‌الملل و به خصوص قیمت کالاهای جهانی در ارتباط هستند و همچنین بسیاری از شرکت‌های دیگر بازار بورس به صورت سرمایه‌گذاری و هلدینگی (سهامدار شرکت‌های بورسی) فعالیت می‌کنند که می‌توان گفت به صورت غیرمستقیم با قیمت‌های جهانی محصولات در ارتباط هستند و با توجه به منابعی که روی آنها سرمایه گذاری کرده‌اند با نوسانات نرخ ارز ممکن است ارزش آنها افزایش و یا کاهش یابد.

اگر تمرکز آنها روی شرکت‌های صادرات محور باشد افزایش قیمت ارز باعث افزایش ارزش سهام آنها شده و بالعکس اگر روی شرکت‌های واردات محور متمرکز باشند با افزایش قیمت ارز معمولا دچار کاهش ارزش خواهند شد.

البته به طور کلان افزایش نرخ ارز نه تنها قیمت کالاهای وارداتی افزایش میدهد ، بلکه قیمت برخی کالاهای تولیدی داخل کشور هم با افزایش مواجه شده و به دنبال تضعیف پول ملی در مقابل ارزهای خارجی، تورم رخ می‌دهد. اگر کاهش ارزش پول ملی در کشوری آگاهانه و با کنترل‌های لازم پولی و مالی دولت صورت گیرد، بدون شک تأثیر بسیار مثبتی بر افزایش صادرات کشورها و بینیازی از واردات خواهد داشت. کاهش ارزش پول ملی دغدغه‌ای است که سرمایه‌گذاران را ترغیب به روش‌هایی برای حفظ ارزش سرمایه خود خواهد کرد، با وجود تفاوت بین شرکت‌ها و صنایع ارز بر و ارزآور می‌توان گفت اکثر صنایع از افزایش نرخ ارز تاثیر مثبت می‌گیرند و با رشد سودآوری مواجه می‌شوند اما میزان تاثیر پذیری، شدت و تناسب آن یکسان نخواهد داشت.

اثرات نوسانات اخیر ارز در بورس

در طول سال‌های گذشته معمولا نوسانات بازار ارز با اثرگذاری روی بازار بورس همراه بوده است زیرا همانطور که اشاره شد بازار ارز و بازار بورس همبستگی نزدیکی با یکدیگر دارند و با افزایش نرخ ارز به دلایل سیاسی و اقتصادی بازار بورس به طور هیجانی و به سرعت تحت تاثیر بازار ارز قرار می‌گرفته است. اخیرا شاهد نوسانات بسیار زیاد در بازار ارز و افزایش بیش از حد قیمت دلار بودیم که این افزایش نرخ باعث ایجاد هیجانات اقتصادی در بنگاه های اقتصادی کشور شد، که بازار بورس تیز از این قاعده مستثنی نیست.

رشد قیمت دلار منجر به افزایش تمایل سرمایه‌گذاران به خرید سهام شرکت‌های صادرات‌محور شد اما بعد از آن با تعیین ارز تک‌نرخی از جانب دولت از تمایل سهامداران کاسته شد. این رویداد‌ها منجر شد صنایع صادرات‌محور و صنایعی که مجبور به تهیه مواد اولیه با ارز هستند ، در هفته های گذشته نوسانات زیادی را متحمل شوند.

تحلیلگران بر این باورند تحولات ارزی در روزهای اخیر تأثیر یکسانی بر سهام شرکت‌ها نخواهد نداشت اما منجر به تعدیل سود غیرواقعی برخی شرکت‌ها خواهند شد. چرا که تعیین ارز تک نرخی باعث کاهش حاشیه سودهای غیرواقعی برخی از شرکت‌های فعال در بورس شد که خوراک خود را با نرخ دلار مبادله‌ایی دریافت کرده اما فروش‌شان با نرخ آزاد صورت می‌پذیرفت.

در واقع با تحولات بازار ارز، پیش‌بینی بازار سهام برای سهامداران مشکل شده است و به همین دلیل در این نوسانات رشد‌ها و کاهش‌های متوالی در قیمت سهام برخی شرکت‌ها مشاهده شد. بدون شک نکته مهم برای معامله‌گران و همچنین فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران رسیدن قیمت دلار به تعادل و کاهش نوسان بازار ارز است زیرا نوسانات بازار ارز باعث رشد و یا افت هیجانی ارزش برخی شرکت‌ها شده و تصمیم‌گیری و انتخاب صحیح و آگاهانه سهام را دشوار می‌سازد.

نتیجه گیری

در مجموع می‌توان گفت ارز نقشی اهرمی در بازار سهام دارد و تغییرات قیمت ارز بر روند سودآوری شرکت‌های حاضر در بورس ایران مخصوصاً شرکت‌های صادرکننده از جمله شرکت‌های پالایشی، معدنی و فلزی تاثیر زیادی دارد و همچنین افزایش قیمت ارز موجب افزایش بهای تمام شده کالاهای تولیدی خواهد شد.

به طور کلی می‌توان بیان کرد که هر چه صادرات بدون ریسک و مطمئن شرکت‌ها بیشتر بوده و در کنار آن بازار این شرکت‌ها نیز کمتر متاثر از سیاست‌ها باشد، اهرم دلاری نیز از تاثیر فوری و شدیدتری برخوردار خواهد بود. در مقابل اما هر چه فروش داخلی شرکت‌ها بیشتر می‌شود، نقش اهرم دلار، ضعیف‌تر می‌شود.

البته باید در نظر داشت که افزایش نرخ ارز و برجسته شدن این نوسانات در چشم عموم جامعه، تهدیدی علیه بازار سهام، به عنوان بازاری موازی و رقیب بازار ارز، به شمار می‌آید. سرمایه‌

گذاران در بورس اوراق بهادار بایستی به تأثیرات کوتاه‌مدت و بلند‌مدت تغییرات قیمتی و ارزی توجه ویژه داشته و تغییرات یکباره شاخص قیمت را ملاک ارزیابی سودآوری و انتخاب سهام جدید قرار ندهند و با اطلاعات و آگاهی کامل در سهام کم ریسک و بنیادی و با نگاه بلند مدت وارد شوند و درگیر هیجان‌های زودگذر و شایعات و حاشیه‌های بازار نشوند.